Karot Almadan Bina Performans Analizi, Karotsuz Deprem Tahkiki

Türkiye’nin büyük bir bölümünün aktif deprem kuşakları üzerinde yer alması, mevcut binalarımızın güvenliği konusunu ulusal bir öncelik haline getirmektedir. Bu noktada, bir yapının olası bir depreme karşı ne kadar güvenli olduğunu belirleyen bina deprem performans analizi (veya deprem tahkiki) hayati önem taşır.

Bina sahipleri ve yöneticilerinin aklındaki en yaygın sorulardan biri şudur: “Binama zarar gelmesinden endişe ediyorum, karot numunesi almadan deprem performans analizi yaptırabilir miyim?”

Bu sorunun hem teknik hem de hukuki cevabı, maalesef, kesin bir “hayır”dır.

Bu makalede, bir binanın deprem güvenliğini belirlemek için karot alımının neden yasal bir zorunluluk olduğunu ve karotsuz yöntemlerin neden güvenilir bir sonuç veremeyeceğini detaylıca inceleyeceğiz.

1. Yasal Zorunluluk: TBDY 2018 ve Hukuki Dayanaklar

Mevcut binaların deprem performans analizi raporunin nasıl yapılacağı, kişisel görüşlere veya varsayımlara değil, katı kurallara bağlanmıştır. Türkiye’de bu süreç, Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY 2018) ve ilgili diğer mevzuatlar (Riskli Yapıların Tespit Edilmesine İlişkin Esaslar vb.) tarafından net bir şekilde tanımlanmıştır.

• Beton Dayanımı En Kritik Veridir: Bir binanın deprem performans analizinde kullanılan statik modellemenin en temel girdisi, mevcut betonun basınç dayanımıdır (Örn: C20, C25, C30). Bu değer, binanın deprem yükleri altındaki kapasitesini doğrudan belirler.

• Yönetmelik Şartı: TBDY 2018, Bölüm 15’te mevcut yapıların değerlendirilmesi için “bilgi düzeyi” kavramını tanımlar. Tüm bilgi düzeyleri için, mevcut malzeme özelliklerinin yerinde tespiti zorunludur. Bu tespitin yegane bilimsel yolu, taşıyıcı sistem elemanlarından (kolon ve perdelerden) karot numunesi alınmasıdır.

Hukuki Geçerlilik ve Sorumluluk

Karot testi yapılmadan hazırlanan bir “performans analizi raporu” veya “depreme dayanıklılık raporu” hukuken geçersizdir.

Uyarı: Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı veya ilgili belediyeler, yasal mevzuata uygun (karotlu) veri toplamadan hazırlanan raporları kabul etmez. Kentsel dönüşüm, güçlendirme ruhsatı veya diğer resmi işlemler için bu tür raporlar kullanılamaz.

Daha da önemlisi, eksik veya varsayımsal verilere dayanarak “güvenlidir” raporu düzenlemek, olası bir depremde yaşanacak can ve mal kaybında ilgili mühendislik firmasını ve raporu onaylayanları ağır hukuki ve cezai sorumluluklar altına sokacaktır.

2. Teknik Riskler: Karotsuz Depreme Dayanıklılık Raporu Neden Güvenilmez?

Deprem performans analizi, bir binanın 3 boyutlu bir bilgisayar modelinin oluşturulması ve bu modele deprem yüklerinin uygulanmasıyla yapılır. Bu simülasyonun doğruluğu, modele girilen verilerin doğruluğuna bağlıdır.

Eğer karot alınmazsa, mühendisler beton dayanımını “varsaymak” zorunda kalır. Bu varsayım, iki büyük felakete yol açabilir:

1. Riskli Binayı Güvenli Sanmak: Beton dayanımı olduğundan daha yüksek kabul edilirse (örn: C15 olan betonu C25 varsaymak), analiz sonucu bina “güvenli” veya “az hasarlı” çıkabilir. Bu durum, bina sakinlerini sahte bir güvenliğe sürükler ve olası bir depremde binanın yıkıldğında bir felakete zemin hazırlanmış olur.

2. Güvenli Binaya Yıkım Kararı Vermek: Beton dayanımı gereğinden düşük kabul edilirse, aslında güvenli veya küçük bir güçlendirme ile kurtarılabilecek bir bina için gereksiz yere “yıkım” veya çok maliyetli bir “güçlendirme” kararı çıkabilir.

“Tahribatsız Yöntemler” (Schmidt Çekici vb.) Neden Yeterli Değil?

Piyasada bazen “karotsuz deprem testi” adı altında sunulan Schmidt çekici (Beton Test Çekici) gibi yöntemler, bir performans analizi için asla tek başına yeterli değildir.

Bu yöntemlerin sınırlamaları vardır:

• Yüzey Sertliğini Ölçer: Schmidt çekici, betonun iç basınç dayanımını değil, sadece yüzey sertliğini ölçer.

• Kalıp, Nem ve Yüzeyden Etkilenir: Sonuçlar; betonun döküldüğü kalıbın pürüzlülüğü, yüzeydeki nem, karbonatlaşma (havayla temas) ve sıva kalıntıları gibi birçok dış faktörden etkilenir.

Bu tahribatsız yöntemler, karot alınacak bölgelerin belirlenmesinde bir ön fikir vermesi için “yardımcı” olarak kullanılabilir ancak asla karot testinin yerini tutamaz.

3. Sıkça Sorulan Soru: Karot Almak Binaya Zarar Verir mi?

Bina sahiplerinin en büyük endişesi, karot alınırken kolon veya perdelere zarar verilmesi korkusudur. Bu korku yersizdir.

• Minimal ve Kontrollü: Karot işlemi, uzman ekiplerce, taşıyıcı sistemin statik çalışmasını etkilemeyecek şekilde, yönetmelikte belirtilen adet ve çaplarda (genellikle 10 cm) yapılır.

• Donatı Tespiti: Numune alınmadan önce donatı tespit cihazları (röntgen) ile kolonun içindeki demirler tespit edilir ve demirlere denk gelmeyecek şekilde delme işlemi yapılır.

• Profesyonel Onarım: Alınan numune boşlukları, özel, yüksek mukavemetli ve büzülme yapmayan (non-shrink) yapısal tamir harçları ile derhal doldurulur. Bu dolgu, mevcut betondan daha dayanıklı hale gelir.

Unutmayın: Binanızın deprem performansını öğrenmek için verilen bu “minimal ve onarılabilir” rahatsızlık, depremde yaşanabilecek “geri döndürülemez” bir yıkımın yanında yok denecek kadar önemsizdir.

4. Sonuç: Güvenliğiniz Varsayımlara Bırakılamaz

Karot almadan bina performans analizi veya deprem tahkiki yapmak, ne yasal olarak mümkündür ne de teknik olarak doğrudur. 

Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY 2018) kapsamında, bir binanın deprem güvenliğinden emin olmanın ve geçerli bir rapor almanın tek yolu, yetkili mühendislik kuruluşları tarafından yerinde yapılacak detaylı inceleme, donatı tespiti ve karot numuneleriyle belirlenmiş beton dayanımına dayalı bir statik analizdir. (Karot Numunelerinin Değerlendirilmesi ve Mevcut Beton Dayanımının Belirlenmesi)