Son dönemde, yapıların taşıyıcı sistemlerine ilişkin olarak yalnızca yüzeysel ve sınırlı gözlemsel incelemelere dayanarak, “teknik rapor” adı altında yanıltıcı belgelerin düzenlendiği ciddi bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tür raporlar, genellikle yerinde yapılan görsel tespitler, döşeme ve duvar yüzeylerinin incelenmesi ve hatta bazen sadece dıştan gözlem gibi yetersiz yöntemlerle elde edilen verilere dayanmaktadır. Bu raporlarda sıklıkla, “Yapının mevcut haliyle düşey ve deprem yükleri altında yeterli dayanımı sağladığı ve kullanılmasında teknik açıdan bir sakınca bulunmadığı…” gibi muğlak ve bilimsel temelden yoksun ifadelere yer verilerek, yapının güvenli olduğu yönünde asılsız kanaatler oluşturulmaya çalışılmaktadır.

Ancak, bu tür raporların;

• Taşıyıcı sistemin TBDY 2018’e (Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği 2018) uygun mühendislik hesaplamalarına dayalı detaylı bir analizini içermemesi,
• Deprem etkilerine göre yapının davranışını ve performans düzeyini kapsamlı bir şekilde değerlendirmemesi,
• Malzeme özelliklerinin (beton basınç dayanımı, donatı özellikleri ve miktarı vb.) bilimsel ve deneysel yöntemlerle belirlenmemesi,
• Zemin etkilerinin yeterince dikkate alınmaması veya hiç incelenmemesi,
• Taşıyıcı sistem bütünlüğünün ve detaylarının güncel yönetmeliklere göre incelenmemesi

gibi kritik eksiklikler ve temel bilimsel prensiplere aykırılıklar nedeniyle hiçbir yasal, bilimsel veya mühendislik geçerliliği bulunmamaktadır. Bu tür raporlar, yapıların deprem güvenliğini ispatlayıcı bir belge niteliği taşımadığı gibi, ekteki rapor gibi örnekler de bu durumun somut kanıtıdır. Bu tip raporlara dayanarak “yapının güvenli olduğu” yönünde karar almak, olası bir deprem felaketinde vahim sonuçlara yol açma potansiyeli taşıyacaktır. Bu nedenle, yapıların deprem güvenliği değerlendirmelerinde, ulusal ve uluslararası standartlara uygun, detaylı mühendislik analizlerini içeren, bilimsel ve teknik açıdan yetkin raporların esas alınması elzemdir.

Türkiye’deki yapıların deprem güvenliği açısından değerlendirilmesinde dikkate alınması gereken tek geçerli ve bağlayıcı yönetmelik, Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY 2018)’dir. Bu yönetmelik, hem hukuki zorunluluk hem de yerel koşullara özel olarak hazırlanmış teknik içerik olması açısından, yapı performansı analizlerinde temel alınması gereken yegâne mevzuattır. Eurocode, ASCE, ACI gibi yabancı ülke yönetmeliklerine göre yapı performans analizleri, hukuki, teknik ve uygulama açısından ciddi sakıncalar barındırmaktadır. Bu nedenler aşağıda özetlenmiştir:

• Yasal Bağlayıcılık Eksikliği: Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yürürlükte olan ve tüm yapı tasarımı ve performans değerlendirme çalışmalarında uyulması zorunlu olan ulusal standart TBDY 2018’dir. Olası bir deprem sonrasında ortaya çıkabilecek hasar, can kaybı ya da maddi zarar gibi durumlarda, binaların performansı yalnızca TBDY 2018 hükümleri çerçevesinde değerlendirilecektir. Bir yapının yabancı bir yönetmeliğe göre “sağlam” olarak raporlanmış olması, ancak TBDY 2018’e göre yetersiz bulunması hâlinde, hiçbir yasal sorumluluk ortadan kalkmayacaktır.

• Yerel Koşullarla Uyumsuzluk: Her yönetmelik, geliştirildiği ülkenin özgün sismik tehlike düzeyi, zemin yapısı, inşaat kültürü, malzeme davranışları ve kabul edilebilir risk seviyeleri dikkate alınarak oluşturulmuştur. TBDY 2018 ise Türkiye’nin güncel deprem tehlike haritaları, yerel zemin sınıflamaları ve yapı güvenlik anlayışı esas alınarak hazırlanmıştır. Bu nedenle, farklı bir ülkeye ait bir yönetmeliğin Türkiye’deki yapılar için doğrudan ve eksiksiz bir şekilde uyumlu olması beklenemez.

• Malzeme ve Uygulama Farklılıkları: Türkiye’de yaygın olarak kullanılan yapı malzemeleri (örneğin beton sınıfları, donatı çeliği türleri vb.) ve inşaat uygulamaları, yabancı yönetmeliklerin referans aldığı malzeme ve uygulamalardan önemli ölçüde farklılık gösterebilir. Bu farklar, analiz sonuçlarında yanıltıcı güvenlik seviyeleri doğurabilir ve yapıların performansına dair hatalı kanaatlerin oluşmasına yol açabilir.

• Yetkinlik ve Denetim Zorlukları: Türk mühendislerinin lisans ve eğitim süreçleri, ağırlıklı olarak TBDY 2018 ve Türk standartlarına dayalıdır. Yabancı yönetmeliklerin doğru biçimde yorumlanması, projelendirilmesi ve yerel denetim süreçlerinde denetlenmesi, yetkinlik alanının dışında kalabileceğinden, uygulamada önemli hatalara ve yetersiz kontrol süreçlerine neden olabilir.

• Sorumluluk Belirsizliği: Bir yapının TBDY 2018’e göre yetersiz ancak yabancı bir yönetmeliğe göre yeterli bulunması durumunda ortaya çıkacak çelişkili değerlendirmeler, olası bir hasar veya afet durumunda yasal sorumluluğun belirlenmesini karmaşıklaştırır. Türkiye’de yürürlükte olan mevzuat esas alınacağından, yabancı yönetmeliklere dayanan analizler hiçbir şekilde yasal koruma sağlamaz.

Bu nedenlerle, TBDY 2018 kapsamı dışında kalan özel yapı türleri, bu yönetmelikte açıkça tanımlanmayan özel mühendislik durumları, uluslararası nitelikteki mühendislik projeleri ya da akademik araştırmalar gibi istisnai ve sınırlandırılmış durumlar haricinde, Türkiye’deki mevcut bina stoğunun deprem performansı açısından değerlendirilmesinde yabancı ülke yönetmeliklerinin esas alınması, ne teknik olarak uygun ne de hukuki olarak geçerlidir. Türkiye’ye özgü deprem tehlike düzeyi, zemin yapısı, malzeme standartları ve mühendislik uygulamaları dikkate alındığında, yapı güvenliğine dair sağlıklı ve sorumlu kararlar alınabilmesi ancak TBDY 2018’e dayalı, ulusal mevzuata uygun ve yerel koşullarla uyumlu analizlerle mümkün olabilir.